4.Sposoby monitoringu i stan ekologiczny Jezior Kaszubskich

Szczegóły

Opublikowano: środa, 05, grudzień 2012

Sposoby monitoringu i stan ekologiczny Jezior Kaszubskich

Motto:

"Ja żyję w tym świecie i chodzę po tej ziemi
Ja piję te wodę, którą pijesz także Ty
Więc podaj mi rękę i zróbmy coś razem…"

Jeziora Raduńskie to system kaskadowo ułożonych 14 jezior: Raduńskie, Górne i Dolne, Białe, Rekowo, Brodno Małe i Duże, Potulskie, Dąbrowskie, Ostrzyckie, Trzebno wraz z odcinkiem rzeki Raduni tworzą malownicze ,,Kółko Raduńskie”. Są one największym skarbem Ziemi Kaszubskiej. Ich walory przyrodniczo-krajoznawcze, turystyczne i użytkowe stanowią źródło dobrobytu miejscowej ludności i największą atrakcję dla przejeżdżających tu turystów. Woda w jeziorach w 60 % pochodzi z czystych cieków podziemnych i mogłyby być źródłem dobrej wody pitnej dla 30 % mieszkańców Gdańska. Kompleks jezior znajduje się na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego i dlatego powinien być szczególnie chroniony.

Monitoring Jezior Kaszubskich

Badania w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) prowadzi się w Polsce od początku  lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Podstawą prawną funkcjonowania PMŚ jest Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 1991 r. Nr 77, poz. 335 z późn. zmianami). W 1992 roku Ministerstwo Środowiska przyjęło zasady Programu PMŚ, które określają sposób jego organizacji oraz zasady wdrażania i sposób prowadzenia badań.

W województwie pomorskim za realizację Państwowego Programu PMŚ odpowiedzialny jest Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Gdańsku. W założeniach PMŚ badania jezior objętych programem dzielą się na sieć krajową i regionalną. Sieć regionalna, obejmuje jeziora o powierzchni powyżej 100 ha np. Raduńskie Górne, Raduńskie Dolne, Ostrzyckie oraz jeziora ważne ze względów gospodarczych i przyrodniczych np. Karczemne, Klasztorne Małe, Klasztorne Duże. Każde jezioro należące do sieci regionalnej powinno zostać przebadane raz na 5 lat. Jak wynika z informacji WIOŚ warunek ten nie zawsze jest spełniony, co wynika z bardzo dużej ilości jezior położonych na terenie województwa pomorskiego. WIOŚ Gdańsk nie posiada technicznych możliwości, aby spełnić te wymagania w pełnym zakresie. Niemniej w latach 1990-2006 wykonano kilkanaście badań powyższych jezior.

Sposoby monitoringu:

• badania prowadzi się na wybranych stanowiskach, w warstwach wody położonych na głębokości 1m nad powierzchnią i 1m nad dnem,
• próbki pobierane są zazwyczaj dwukrotnie (w czasie wiosennego wymieszania wód i latem, w czasie stagnacji wód),
• badania prowadzone są w jednym lub kilku punktach w zależności od wielkości, kształtu i głębokości jeziora,
• badaniami objęte są również ważniejsze dopływy i odpływy z jezior,
• badania w ramach monitoringu w danym jeziorze odbywają się co 5 lat i są prowadzone na około 10-15 jeziorach rocznie.

Pomiary obejmują: zawartość tlenu, dwutlenku węgla, fosforanów, azotanów, fosforu całkowitego, azotu całkowitego, pH, mętność, przezroczystość, zawartość chlorofilu i wiele innych specjalistycznych badań, które pozwalają określić klasę czystości danego jeziora.

Od 2008r. klasy jakości wód określa się na podstawie wskaźnika biologicznego, parametry fizyko-chemiczne spełniają jedynie funkcję pomocniczą. Wskaźników jest pięć: bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby i zły.

Stan ekologiczny Jezior Kaszubskich

Wyniki badań WIOŚ w Gdańsku oraz pracowników naukowych Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku dowodzą, że na skutek spływu nadmiaru substancji ograniczonej do jezior, możliwości ich samooczyszczenia zostały przekroczone:

• na dnie jezior zalega materia organiczna w formie osadów, która jest pożywką dla bakterii  beztlenowych wytwarzających siarkowodór i inne trucizny,
• latem poniżej głębokości 4-6 m  brakuje tlenu,
• ładunki fosforu przekraczają nie tylko dopuszczalne, ale niebezpieczne granice (Lange 2005)
• w letnim zakwicie glonów zwiększa się ilość sinic także, toksycznych,
• w ciągu 30 lat przezroczystość wód zmniejszyła się o 30%,
• systematycznie spada wielkość połowów ryb.

Największymi  zanieczyszczeniem i gorszą jakością wód charakteryzują się jeziora położone na obszarze miejskim Kartuz.  

Jeziora położone na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego prezentują lepszy ogólny stan wód. Najczystsze jest Jezioro Raduńskie Górne. Najbardziej zagrożone eutrofizacją i podatne na degradację jest Jezioro Ostrzyckie, które zbiera nieczystości z całego Kółka Raduńskiego. Zaliczono go do III klasy czystości. Jezioro to było monitorowane wielokrotnie. Wyniki badań wskazują na duże stężenie fosforanów wywołujące postępujący proces  eutrofizacji i degradację zbiornika.

Zwiększenie stężenia fosforanów przy dnie pomimo zmniejszenia zawartości w warstwach powierzchniowych jeziora  uwidacznia  fakt jak trudno doprowadzić do poprawy jakości wód całego zbiornika. Podjęte w tym celu działania niestety nie przynoszą szybkich rezultatów, trzeba na nie czekać całymi latami, gdyż jezioro jest bardzo złożonym ekosystemem. Gdy raz naruszy się równowagę ekologiczną, bardzo trudno ją przywrócić. Poprawa stanu Jeziora Ostrzyckiego jest największym wyzwaniem z uwagi na jego dużą podatność na degradację. W roku 2006 zespół pracowników Katedry Limnologii oraz Zakładu Geografii Pojezierzy Uniwersytetu Gdańskiego, przy współpracy z Zarządem Kaszubskiego Parku Krajobrazowego przeprowadził monitoring stanu cech jakościowych wód jeziornych KPK (35 jezior), oceniając głównie wskaźniki fizyko – chemiczne. Opracowanie wyników tego cennego, bo kompleksowego monitoringu wydano w formie dwujęzycznego ,,Atlasu jezior Kaszubskiego Parku Krajobrazowego” pod redakcją Dariusza Borowiaka.

W celach edukacyjnych w roku 2011/2012 w  ramach projektu ,,Jezioro Ostrzyckie na drodze do Morza Bałtyckiego”, finansowanego przez WFOŚiGW w Gdańsku, prowadzone były także badania z uczniami Gimnazjum Publicznym w Goręczynie, pod kierunkiem mgr Teresy Dyl-Sosnowskiej we współpracy z dr Dorotą Burską i dr Barbarą Wojtasik  z IO UG.

Badania w ośmiu stacjach Jeziora Ostrzyckiego wykazały niewielkie podwyższenie stężenia fosforanów w stacjach Pierszczewo i Brodnica, a podwyższone stężenia azotanów w okresie letnim występowały w stacjach położonych w Ostrzycach - Helena, Stolem, molo oraz w Wieżycy. Jedynie całkowite stężenia azotu były wyższe i odpowiadały II klasie. We wszystkich przypadkach źródłami azotu i fosforu mógł być zarówno dopływ z pól uprawnych jak i z infrastruktury turystycznej.

Pod kierunkiem dr Barbary Wojtasik, prowadzone były również badania meiobentosu, który jest istotnym  biowskaźnikiem w określaniu stanu ekologicznego strefy przybrzeżnej jeziora, ze względu na jego związanie z lokalnym środowiskiem i niewielkim przemieszczaniem się.

Wyniki tych badań są bardzo interesujące ponieważ zgodnie rozporządzeniem Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 roku, w sprawie klasyfikacji jednolitych wód powierzchniowych (Dz. U. z dn. 9 września 2008 r.) ocenę stanu wód powierzchniowych opiera się na komponencie biologicznym, który wspomagany jest kryteriami fizykochemicznymi.

Badania te wykazały małe zgrupowanie meiobentosu na terenie kąpielisk, jest to wynik intensywnego eksploatowania ich w okresie lata. Stanowiska poza kąpieliskami wykazują większą ilość taksonów, co wskazuje tylko na lokalne zmiany. Największe obciążenie zanieczyszczeniami stwierdzono na terenie zabudowanym (Pierszczewo). Zanieczyszczenia mogą mieć swe źródło, w np. spływie ścieków. Największe bogactwo mejobentosu litoralu i zmienność sezonowa  występuje w odcinku leśnym. Świadczy ona o rozwiniętej i nie podlegającej degradacji strefie brzegowej wolnej od działalności człowieka ( dr D.Burska, dr B.Wojtasik).

Podsumowanie :

Zasoby przyrodnicze, obszaru Lokalnej Grupy Rybackiej Kaszuby stanowią o jego potencjale turystycznym i atrakcyjności. Jednocześnie są poddawane silnej antropopresji tj. zagrożeniom wynikającym z gwałtownego rozwoju osadnictwa i penetracji turystycznej. Degradacja jezior powoduje obniżenie  atrakcyjności turystycznych i walorów użytkowych regionu.

Szwajcaria Kaszubska bez możliwości bezpiecznej kąpieli, z zanieczyszczo ną wodą i coraz mniejszą ilością ryb, które nie mają miejsc do bytowania, żerowania i rozrodu nie będzie już tak wyjątkowa.